Koronavirüs salgını başladığından bu yana hepimiz nasıl güvende kalacağımızı ve bu durumun hayatımızı uzun vadede nasıl etkileyeceğini düşünüyorduk. Aşı çalışmaları hız kazandığında ise endişelerin son bulacağını düşünürken, kafamızı kurcalayan birçok soru su yüzüne çıktı. Uzmanlara göre, insanların büyük çoğunluğu koronavirüse karşı hala çok savunmasız olduğu için aşıya ihtiyacımız var ve bu kaçınılmaz. Çünkü aşılar vücudumuza bu virüs ile savaşmayı öğreterek Covid-19’a yakalanmamızı ve dolayısıyla daha fazla insanın ölmesini de engelleyebilir. Birçok ülke aşılama çalışmalarına başladı ve Türkiye de Çin merkezli Sinovac şirketi ile 50 milyon doz aşı için sözleşme imzaladığını açıkladı. İşte Covid-19 aşıları ile ilgili merak edilenler.
Covid-19 Aşıları
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre, önemli sayıda insan Covid-19 aşısının güvenliğiyle ilgili endişelere sahip ve aşı olmaya karar vermeden önce “bekleyip görmek” niyetinde. Uzmanlar ise “normale dönüş” için nüfusun büyük bir bölümünün aşılanması gerektiğini söylüyor.
1. Covid-19 Aşıları Pandemiyi Ne Kadar Çabuk Durdurabilir?
Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre, Covid-19 aşılarının pandemi üzerindeki etkileri birkaç faktöre bağlıdır. Bunlar; aşıların etkinlik dereceleri, üretim ve teslim edilme süreçleri ve ne kadar kişinin aşı olduğudur. Çoğu bilim adamı, diğer çoğu aşı gibi Covid-19 aşılarının da % 100 etkili olmayacağını tahmin ediyor. Ancak bilim insanları aşıların mümkün olduğunca etkili olmasını sağlamak için çalışıyorlar.
2. Covid-19 Aşıları Uzun Vadeli Koruma Sağlayacak Mı?
Covid-19 aşılarının uzun vadeli koruma sağlayıp sağlamayacağını bilmek için henüz çok erken. Bu soruyu cevaplamak için ek araştırmalara ihtiyaç vardır. Bununla birlikte, yapılan araştırmalar ve mevcut veriler Covid-19’dan kurtulan çoğu kişinin yeniden enfeksiyona karşı en azından bir süre koruma sağlayan bir bağışıklık tepkisi geliştirdiğini ortaya koyuyor. Ancak bu korumanın ne kadar güçlü olduğu ve ne kadar sürdüğü henüz bilinmiyor.
3. Covid-19 Aşısı Olanlar Maske Takmaya Devam Edecek Mi?
Cevap kısaca evet. Koronavirüs aşıları bağışıklık sistemini antikor üretmesi için uyarıyor, yani insanları Covid-19 ‘a yakalanmaktan koruyor. Ancak aşılar ile ilgili yapılan klinik araştırmalar, aşılanan kişilerin hastalıktan korunup korunmadığını belirlemek için tasarlandı, aşılanan kişilerin semptom göstermeden Covid-19’u yayıp yayamayacağını belirlemek için değil. Covid-19 olan bazı kişilerin öksürük veya başka bir belirti göstermeden bu hastalığı yayabileceğini artık biliyoruz. Her ne kadar bu konu yoğun bir şekilde araştırılmaya devam edilse de, uzmanlar herkesin, hatta aşılananların bile kendisinin hastalığı yayabileceğini düşünerek, maske takmaya devam etmesi gerektiğini söylüyorlar. Covid-19 aşısı olduktan sonra maske takmamız gerekip gerekmediği hakkında bilgi almak için buradaki yazıya göz atabilirsiniz.
4. Daha Önce Covid-19 Geçiren ve İyileşen Kişilerin Aşı Olması Gerekir Mi?
Uzmanlar, Covid-19 geçiren herkesin aşı yaptırmasının güvenli ve hatta muhtemelen faydalı olduğunu söylüyorlar. Virüse yakalanan kişilerin bağışıklığı olsa da, ne kadar sürdüğünü bilmek için henüz çok erken. Bununla birlikte, şu anda Covid-19 ile enfekte olan herkes, iyileşene kadar ve izolasyon yani karantina süreçleri sonlandıktan sonra aşı olmak için beklemelidir.
5. Aşıların İşe Yaraması Ne Kadar Sürer?
Klinik deneme verilerine göre ikinci dozdan yaklaşık bir hafta sonrasına kadar Pfizer-BioNTech aşısından tam koruma alınamıyor. Araştırmacılar, aşının korumasının ilk dozdan yaklaşık on gün sonra ortaya çıkmaya başladığını, ancak yalnızca yüzde 52 etkinliğe ulaştığını buldu. İkinci dozdan bir hafta sonra etkinlik yüzde 95’e yükseldi.
6. Aşının Yan Etkileri Nelerdir?
Kolunuza yapılan enjeksiyon diğer herhangi bir aşıdan farklı hissettirmez, ancak kısa süreli yan etkilerin oranı, grip aşısından daha yüksek görünmektedir. On binlerce insan çoktan aşılandı ve alerjik reaksiyonlar dışında herhangi bir ciddi sağlık sorunu bildirilmedi. Ancak bazıları, bir günden kısa süren ağrılar ve grip benzeri semptomlar dahil olmak üzere kısa süreli rahatsızlıklar hissetti. Pfizer aşı denemelerinden elde edilen ilk raporlar, bazı insanların ikinci dozu aldıktan sonra kendilerini kötü hissedebilecekleri için işten veya okuldan bir gün izin almaları gerekebileceğini öne sürüyor. Bu deneyimler kulağa hoş gelmese de, uzmanlar durumun iyiye işaret ettiğini belirtiyorlar. Bu durum, kendi bağışıklık sisteminizin aşı ile karşılaşmasının ve uzun süreli bağışıklık sağlayacak güçlü bir yanıt oluşturduğunun bir işaretidir. Covid-19 aşısının yan etkileri ile ilgili bilgi almak için buradaki yazıya göz atabilirsiniz.
7. Hamile veya Emziren Kadınlar Aşı Yaptırabilir Mi?
Hamile ve emziren kadınların, aşı olup olmama konusunda kadın doğum uzmanlarına ve çocuk doktorlarına danışmaları önerilmektedir. Pfizer aşısı hamile kadınlarda veya emziren kadınlarda test edilmemiştir ve sağlık yetkilileri, bu kadınların kendi seçimleri halinde aşı olmalarına izin vermek dışında herhangi bir özel kılavuz yayınlamamıştır. Bazı uzmanlar ise virüsün hamile kadınlar için aşıdan daha büyük riskler oluşturduğunu belirtiyor. 1960’lardan beri hamile kadınlara grip ve diğer hastalıklara karşı aşı yaptırmaları öneriliyor. Ancak yine de araştırmacılar toplumdaki hamile kadınların aşılanması ile birlikte çok daha fazla veri elde edeceklerini de belirtiyor.
8. Çocuklar Aşı Olacak Mı?
Şimdiye kadar çocuklar için hiçbir koronavirüs aşısı onaylanmadı. Aşılar tipik olarak, güvenlik açısından ilk önce yetişkinler üzerinde test edilir. Henüz çocuklar için aşılamanın beklenmesindeki en önemli faktör; yetişkinlere göre Covid-19’dan ölme olasılıklarının çok daha düşük olmasıdır. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) Eylül ayında bir rapor yayınladı ve Amerika Birleşik Devletleri’nde Covid-19 ile ölen 190.000’den fazla kişinin sadece 121’inin 21 yaşın altında olduğu sonucuna vardı.
9. Bu Yeni Genetik Aşılar (mRNA aşıları) Nasıl Çalışır?
Pfizer-BioNTech ve Moderna aşıları, bağışıklık sistemini güçlendirmek için genetik bir molekül kullanır. mRNA olarak bilinen bu molekül, bir hücreye kaynaşarak molekülün içeri girmesine izin veren bir kabarcık içinde paketlenmiştir. Hücre, bağışıklık sistemini uyarabilen koronavirüsten proteinler yapmak için mRNA’yı kullanır. Bu aşılardan bağışıklık koruması aylarca hatta yıllarca sürebilir ve mRNA’lar hücrelerimiz tarafından günler içinde yok edilir. Covid-19 aşıları arasındaki farklar ile ilgili bilgi almak için buradaki yazıyı inceleyebilirsiniz.
10. Covid-19 Aşıları (mRNA aşıları) Genlerimizi Değiştirecek Mi?
Cevap kısaca Hayır. Moderna ve Pfizer’den gelen aşılar, bağışıklık sistemini güçlendirmek için genetik bir molekül kullanır. mRNA olarak bilinen bu molekül, sonunda vücut tarafından yok edilir. Her bir hücremiz her an kendi proteinlerini yapmak için ürettikleri yüzbinlerce mRNA molekülü içerebilir. Bu proteinler yapıldıktan sonra hücrelerimiz mRNA’yı özel enzimlerle parçalar. Hücrelerimizin ürettiği mRNA molekülleri yalnızca birkaç dakika içinde hayatta kalabilir. Aşılardaki mRNA, hücrenin enzimlerine biraz daha uzun süre dayanacak şekilde tasarlanmıştır, böylece hücreler ekstra virüs proteinleri yapabilir ve daha güçlü bir bağışıklık tepkisi tetikleyebilir. Ancak mRNA, yok edilmeden önce en fazla birkaç gün dayanabilir. Yani kısacası, Bunlar “genetik” aşılar olarak tanımlansa da, aşılar genlerinizi hiçbir şekilde değiştirmez.