Bal geçmişten günümüze insanlar tarafından tüketilen en önemli besinlerden biridir. Bal, arılar tarafından bitkilerin nektarından ve öz sularından üretilen ve işlenmeden tüketilebilen doğal bir besindir. Nadir besin kaynakları arasında yer alan bal, arıların türü, bitki kaynakları, coğrafi bölge ve iklim gibi çok çeşitli faktörlere bağlı olarak vitamin, mineral içerikleri ve tatları bakımından değişkenlik gösterir. Ancak Nepal ve Türkiye dağlarında arılar tuhaf ve tehlikeli bir karışım üretirler: Deli bal. Geçtiğimiz günlerde yediği baldan dolayı sarhoşluk yaşayan yavru boz ayının haberi ile birlikte “deli bal” gündem konusu haline geldi. Peki tıbbi müdahale yapılmazsa ölümlere bile neden olabilen bu deli bal nedir? Faydaları, zararları, olası yan etkileri, kullanımı ve tüm bilmeniz gerekenler yazımızda.
Deli Bal Nedir?
Deli bal, ülkemizde Karadeniz’in dağlık bölgelerinde yetişen mor, sarı ya da beyaz gibi farklı renklerde olabilen orman gülü (Latince adı; Rhododendron) bitki türleriyle beslenen arıların bir ürünüdür. En büyük bal arısı Apis dorsata Laboriosa tarafından üretilen deli bal, diğer sarı renkli ballara göre daha kırmızımsı kahverengimsi bir renktedir, tadı biraz daha acıdır ve boğazı tahriş eder; bu nedenle acı bal olarak da bilinir. Dünya çapında üretilen diğer yüzlerce bal türü ile karşılaştırıldığında deli balı asıl farklı kılan şey ise fizyolojik etkileridir.
“Deli bal”, ormangülü nektarında bulunan “grayanotoksin” adı verilen bir madde içerir. Grayanotoksin küçük miktarlarda bile sersemlik ve bazen halüsinasyonlara neden olan doğal bir nörotoksindir. Grayanotoksin içeren balların (Rhododendron bitki türlerinden) tüketilmesi ise deli bal zehirlenmesi olarak adlandırılmakta ve en çok Türkiye, Kore ve Nepal’de rapor edilmektedir. İnsanlar, yüzyıllardır eğlence, tıbbi ve askeri amaçlar için deli bal kullanmışlardır. Düşük dozlar baş dönmesine neden olurken, daha yüksek dozlar halüsinasyonlara bilinç kaybına ve nadir durumlarda ölüme neden olabilir.
Deli Balın Faydaları Nelerdir?
Peki deli bal zehirlenmesine ya da halk arasındaki adı ile bal tutmasına yol açan bu güçlü bal ne işe yarıyor? Yüzyıllardır çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde tıbbi amaçlı kullanılan deli balın az miktarları sağlığa çeşitli yönlerden bazı faydalar sunmaktadır. Deli balın faydaları şu şekilde sıralanabilir;
- Hücreleri hasara karşı koruyan antioksidanlar bakımından zengindir.
- Vücudu enfeksiyonlara ve zararlı mikroorganizmalara karşı koruyan antimikrobiyal özelliklere sahiptir.
- Cinsel gücü ve performansı artırma özelliği ile afrodizyak etkisi için kullanılmaktadır.
- Peptik ülser, karın veya mide ağrısı, bağırsak bozuklukları ve hazımsızlık gibi gastrointestinal rahatsızlıkların tedavisinde kullanılır.
- Öksürük ve boğaz tahrişini azaltmaya yardımcı olur.
- Bağışıklık sistemini güçlendirmeyi kolaylaştıran antibakteriyel ve antioksidan özelliklere sahiptir.
- B1, B2, B3, B5, B6 ve C vitaminlerinin yanı sıra kalsiyum ve çeşitli mineraller bakımından zengindir. B vitamini içeren besinler hakkında detaylı bilgi almak için buradaki yazıya göz atabilirsiniz.
- Tansiyon düşürücü özelliği sayesinde hipertansiyon rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılır.
- Hiperglisemi (yüksek kan şekeri) ve diyabet için alternatif ilaç olarak kullanılır.
- Soğuk algınlığı ve grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisine yardımcı olur.
- Antiviral özelliği sayesinde çeşitli viral enfeksiyonlara karşı koruma sağlar.
- Cilt rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılır.
- Antiinflamatuar özelliği sayesinde vücuttaki inflamasyonu ve ağrıyı azaltır.
- Arginin, lizin ve aspartik asit gibi proteinlerin temel yapı taşları olan ana amino asitleri içerir.
Deli Bal Zehirlenmesi: Deli Balın Zararları ve Yan Etkileri
Deli bal zehirlenmesi tarihte ilk kez Yunan bir askeri komutan olan Ksenophon tarafından rapor edilmiştir. Deli bal, Anadolu topraklarında Yunan askerlerine karşı kullanılan ilk kimyasal silah olarak kabul edilmektedir. Deli balın tıbbi faydaları bilimsel olarak netlik kazanmasa da, kesin olan şey, insanların çok fazla grayanotoksin bakımından zengin bal tüketerek zehirlenebileceğidir. Yaklaşık 15-30 gram deli bal tüketimi zehirlenmeye yol açar ve belirtiler yarım saat ile 4 saat içinde ortaya çıkar. Zehirlenme düzeyi sadece tüketilen deli bal miktarına değil, aynı zamanda baldaki grayanotoksin konsantrasyonuna ve üretim mevsimine de bağlıdır. Bir çay kaşığı deli bal, zehirlenmeye neden olabilir. Deli bal zehirlenmesinin etkileri çoğunlukla 24 saati geçmez ve belirtiler yaşamı tehdit edici görünse de nadiren ölümcül olabilir. Deli bal zehirlenmesinin başlıca belirtileri şunlardır;
- Mide bulantısı
- Baş dönmesi
- Terleme
- Sersemlik
- Bilinç kaybı
- Bulanık görme
- Kusma
- Yorgunluk
- Halsizlik
- Bradikardi (düşük kalp atışı)
- Hipotansiyon (düşük tansiyon)
- Bayılma
Hastanın kanındaki grayanotoksin düzeyini ortaya çıkarmak ve ölçmek için rutin bir test mevcut değildir; ancak deli bal zehirlenmesinin, özellikle deli bal tüketiminin yaygın olduğu bölgelerde, belirtilerin ortaya çıkmasından önce bal tüketimi öyküsü gibi klinik bulgularla teşhis edilmesi yeterlidir. Deli bal zehirlenmesi klinik olarak teşhis edilir ve daha önce kalp hastalığı kaydı olmayan ve bal tüketiminden sonra yukarıdaki belirtiler ile başvuran hastalarda şüphelenilir. İnsanlarda zehirlenme, büyükbaş hayvan ve evcil hayvan zehirlenmesi vakalarının aksine nadiren öldürücüdür.
Deli Bal Nerede Bulunur?
Deli bal Nepal ve Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde üretilir. Kızılımsı kahverengimsi rengi ve hafif acımsı tadı ile diğer sarı renkli ballardan farklılık gösterir. Özellikle orman güllerinin baskın olduğu yerlerde deli bal üretimi daha yüksektir. Nedeni ise, burada arıların beslenecek başka bitki türü olmadığından sadece orman gülleriyle beslenmeleri ve bu nedenle daha fazla grayanotoksin tüketmeleridir. Sonuç ise; saf deli baldır. Ancak içinde deli bal bulunan peteklere ulaşmak zor olabilir. Bunun bir nedeni, orman güllerinin yüksek rakımlarda yetişmesi ve arıların kovanlarını genellikle bitkilerin yakınındaki kayalıklara kurmalarıdır. Bu durum bal üreticilerinin balı hasat etmek için dağ yamaçlarına tırmanması gerektiği anlamına gelir.
Bununla birlikte, bal çeşitli kaynaklardan toplandığından ve herhangi bir numunede varsa toksin tüm numunelerde seyreltildiğinden, ticari bal tüketiminden kaynaklanan zehirlenme çok nadirdir. Ancak yine de güvenilir kaynaklardan satın alınması sağlık açısından büyük önem taşımaktadır. Bugün Nepal ve Türkiye’deki arıcılar, ülkelerin toplam bal üretiminin küçük bir bölümünü temsil etmesine rağmen hala deli bal hasadı yapılıyor. Her iki ülke de deli bal üretimine, satışına ve ihracatına izin verse de, bugün bazı ülkelerde deli bal yasa dışı olarak kabul ediliyor.
Deli Bal Nasıl Kullanılır? Nasıl Tüketilir?
Deli bal keskin ve acı bir tada sahip olduğu için, çoğu insana çok güçlü gelebilir. Ancak konu deli bal yemeye gelince, sağlığınızı tehlikeye atmamak adına 1 çay kaşığından fazla tüketmemeniz gerektiğini hatırlamanız gerekir. Karadeniz Bölgesi’ndeki insanlar deli balı uzun zamandan beri şifa niyetine sıcak süte karıştırarak ya da kahvaltıdan hemen önce çaylarının yanında bir parça kızarmış ekmek üzerinde tüketmeyi tercih etmişlerdir.
İlginizi Çekebilir
Deli bal da tıpkı diğer tüm ballar gibi tarih boyunca çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. Deli bal nedir ve faydaları var mıdır sorusunun bilim dünyasında net bir cevabı olmamakla birlikte, günümüzde deli balın az miktarda tüketildiğinde sağlığa faydaları olduğunu düşünen ve tüketen insanların sayısı da az değildir. Ancak kesin olan şey fazla tüketildiğinde insanların zehirlenebileceğidir. Siz siz olun eğer deli bal denemeye karar verirseniz, sağlığınızı riske atmamak için güvenilir kaynaklardan satın almayı ve tüketmeden önce bir doktora danışmayı sakın ihmal etmeyin.
