Aralık 2019’da ilk Covid-19 vakası tespit edildiği günden bugüne, bu hastalıktan etkilenen ülke ve kişi sayısı her geçen gün artmaktadır. Mart 2020’de bu hastalık Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ tarafından tüm dünyayı etkileyen bir pandemi olarak ilan edildi. Koronavirüs ile birlikte çoğumuzun yaşam tarzı değişti ve hayatımıza birçok yeni kelime girdi. Hastalığı tarif etmek için kullanılan pek çok tıbbi terim var ve bazen anlaşılması oldukça zor olabiliyor. Salgın hızla devam ederken kafamızdaki binlerce soruya cevap bulabilmek için öncelikle uzmanların nelerden bahsettiğini net bir şekilde anlayabilmemiz gerekiyor. Doğru bilgiye sahip olduğunuzdan emin olmak, Covid-19’un yayılmasını nasıl önleyeceğinizi ve neden bu kadar önemli olduğunu anlamanın anahtarıdır. Bu nedenle koronavirüs (Covid-19) ile ilgili en yaygın kullanılan terimleri ve ne anlama geldiklerini sizler için listeledik.
ACE İnhibitörü
Anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri (ACE inhibitörleri), esas olarak yüksek tansiyon ve kalp yetmezliğinin tedavisi için kullanılan bir ilaç sınıfıdır.
Anamnez
Doktorların hastaya teşhis koymak için sorduğu sorularla elde ettiği hastalığın öyküsüdür.
Antikor
Herhangi bir hastalığa neden olan virüs gibi faktörlere zarar vermek için vücudun ürettiği organik bağışıklık maddesi, kan proteinidir.
Antikor Testi
Bir kişinin hastalığı geçirip geçirmediğini anlamak amacıyla yapılan test.
Antijen
Antijen, bağışıklık sisteminizin ona karşı antikorlar üretmesine neden olan herhangi bir maddedir. Bu, bağışıklık sisteminizin maddeyi tanımadığı ve onunla savaşmaya çalıştığı anlamına gelir. Bir antijen, kimyasallar, bakteriler, virüsler veya polen gibi çevreden gelen bir madde olabilir. Vücudun içinde bir antijen de oluşabilir.
Asemptomatik
Tıpta, bir hasta bir hastalık veya enfeksiyon için taşıyıcıysa, ancak hiçbir belirti göstermiyorsa, asemptomatik olarak kabul edilir.
Antiseptik
Tipik olarak ciltte bulunan mikroorganizmaları ve bakterileri öldürmek için kullanılan bir madde.
Vaka Ölüm Oranı (CFR)
Bulaşıcı bir hastalıktan ölüm riskinin tahmini. CFR, bir hastalığın neden olduğu ölüm sayısının, belirli bir zaman diliminde o hastalığın vaka sayısına bölünmesiyle hesaplanır. CFR zamana ve yere bağlıdır ve diğerlerinin yanı sıra vakaların teşhis hızı, sağlık sistemi kapasitesi, yaş ve diğer demografik özellikler gibi birçok farklı faktör CFR’yi etkileyebilir.
Yakın Temas
Bilinen bir vakaya yakınlığı veya maruz kalması nedeniyle bulaşıcı bir hastalık riski altında olabilecek kişi.
Temaslı Takibi
İleriye dönük bulaşmayı önlemek için bulaşıcı bir hastalığa maruz kalmış kişileri belirleme, değerlendirme ve yönetme süreci.
Kontamine
Virüsün bir yüzeye, nesneye veya fiziksel bedene bulaştığı durumu tanımlamak için kullanılır.
Koronavirüs
Soğuk algınlığından Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS-CoV) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS-CoV) gibi daha şiddetli hastalıklara kadar değişen hastalıklara neden olan bir virüs ailesi. SARS-CoV-2 olarak adlandırılan bu yeni koronavirüs türü Covid-19’a neden oldu. Koronavirüs hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için buradaki yazıya göz atabilirsiniz.
COVID-19
Yeni koronavirüs türü olan SARS-CoV-2’nin neden olduğu hastalık olan “Koronavirüs Hastalığı 2019” un kısaltmasıdır. Covid-19 hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için buradaki yazıya göz atabilirsiniz.
Sitokin Fırtınası
Vücudun kana çok hızlı bir şekilde çok fazla sitokin saldığı şiddetli bir bağışıklık reaksiyonu. Sitokinler, normal bağışıklık yanıtlarında önemli bir rol oynarlar, ancak bunların büyük bir kısmının aynı anda vücutta salınması zararlı olabilir. Bir enfeksiyon, otoimmün durum veya başka bir hastalığın sonucu olarak bir sitokin fırtınası meydana gelebilir. Bazen bir sitokin fırtınası şiddetli olabilir veya yaşamı tehdit edebilir ve birden fazla organ yetmezliğine yol açabilir.
Dezenfeksiyon
Cansız ortamdaki mikroorganizmaları öldürme veya üremelerini durdurma işlemidir. Bu amaçla kullanılan kimyasal maddelere dezenfektan denir. El dezenfektanları ile ilgili daha fazla bilgi almak için buradaki yazıya göz atabilirsiniz.
Damlacık Yayılması
Hapşırma, öksürme veya konuşma yoluyla üretilen solunum damlacıklarını içeren bulaşıcı bir hastalık için bir bulaşma şeklidir.
Endemi
Bir hastalığın belirli bir coğrafyada veya toplulukta her zaman var olması durumudur.
Epidemi
Geniş bir coğrafi alanda meydana gelen ve beklenenin üzerinde etki gösteren hastalıktır.
Pandemi
Bir hastalığın çeşitli ülkelere veya kıtaya yayılması ile çok sayıda insanı etkileyen bir salgın.
Filyasyon
Bulaşıcı bir hastalıkla ilgili temas zincirini tarama sürecinin adı.
Fomit
Enfeksiyöz bir ajanın (örneğin; havlular veya cerrahi aletler) bulaşması için araç olabilecek cansız bir nesne.
Sürü Bağışıklığı
Toplumda yeterli sayıda insan, toplu olarak herhangi bir enfeksiyona karşı bağışıklık geliştiriyor. Sürü bağışıklığının sağlanması için popülasyonda gerekli bağışıklık oranının yüzde 70-80 olması gerekir. Aşı yapılamıyorsa, bu bağışıklığı oluşturmanın tek yolu, nüfusun çoğunluğunu hastalığa ulaştırmaktır.
Hidroksiklorokin
Diğerlerinin yanı sıra Plaquenil markası altında satılan Hidroksiklorokin (HCQ), sıtmanın klorokin duyarlı kaldığı alanlarda sıtmayı önlemek ve tedavi etmek için kullanılan bir ilaçtır. Ayrıca 2019 koronavirüs hastalığı (COVID-19) için bir tedavi olarak da incelenmektedir.
Bağışıklık Sistemi
Canlıdaki hastalıklara karşı savunma mekanizmasını oluşturan, patojenleri ve tümör hücrelerini tanıyan ve yok eden, vücudu yabancı ve zararlı maddelerden koruyan kompleks bir sistemdir. Kısaca vücudu hastalıklara karşı koruyan bir savunma kalkanıdır.
İmmün Yetmezlik
Kronik bir sağlık durumu, ilaç tedavisi veya yetersiz beslenme nedeniyle bağışıklığı zayıflamış veya bozulmuş kişiler.
Kuluçka (İnkübasyon) Süresi
İnkübasyon süresi, patojenik bir organizmaya veya bir virüse maruz kalma ile belirtilerin ilk kez görüldüğü zaman arasında geçen süredir.
Enfekte
Enfeksiyonu olan kişi.
Enfeksiyon
Bir mikroorganizma bir kişinin vücuduna girip zarar verdiğinde enfeksiyon meydana gelir.
Entübe
Tedavisinde entübasyon yöntemini kullanılan hasta.
Entübasyon
Kendi başına nefes alamyan bir hasta için kullanılan bir prosedür. Doktorunuz ciğerlerinize hava girip çıkmayı kolaylaştırmak için boğazınızdan aşağıya ve soluk borunuza bir tüp koyar. Ventilatör adı verilen bu makine, oksijen ve karbondioksiti sağlıklı seviyelerde tutmanıza yardımcı olur.
İzolasyon
Bulaşıcı hastalığı olan hastaları, hasta olmayanlardan ayırmak.
İzopropil Alkol
İzopropanol olarak da bilinen izopropil alkol; berrak, etanol ve aseton karışımı bir kokuya sahiptir. Evsel ve endüstriyel alanlarda kullanılabilen, temizleme ve leke çıkarma özelliğine sahip alkol çeşididir.
Mikroorganizmalar
Çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük, tek hücreli canlılardır. Bakteriler, mayalar, küfler, algler ve protozoa temel mikroorganizmalardır.
Ölüm Oranı (Mortalite)
Tıpta, ölüm oranı veya belirli bir zaman diliminde belirli bir grup insanda meydana gelen ölüm sayısı için kullanılan bir terim. Belirli bir hastalığı olan, ülkenin bir bölgesinde yaşayan veya belirli bir cinsiyet, yaş veya etnik grupta olan kişiler için ölüm bildirilebilir.
Mutasyon
Bir canlının genomundaki DNA veya RNA dizisindeki kalıcı değişiklikler. Mutasyona sahip bir organizmaya mutant denir.
N95 Solunum Cihazı
Kullanıcıyı havadaki partiküllerden ve sıvıların yüzü kirletmesinden korumak için kullanılan kişisel koruyucu ekipman. Maske türleri ile ilgili daha fazla bilgi almak için buradaki yazıya göz atabilirsiniz.
Negatif Basınçlı Odalar
Odada dolaşan herhangi bir hava içeren ve hastanenin başka herhangi bir yerine salınmasını önleyen bulaşıcı hastalıkları olan hastalar için özel olarak tasarlanmış odalar.
Patojen
Hastalığa neden olan her türlü organizma ve madde. Bu terim çoğunlukla çok hücreli organizmaların işleyişini ve hücre bütünlüğünü bozan yapılar için kullanılır.
PCR Testi
Yeni tip koronavirüsleri tespit etmek için iki ana test kullanılır. Bunlardan biri hızlı tanı testi olarak bilinen testlerdir. Cihaz gerektiren diğer testlere de PCR testleri denir. “Polimeraz Zincir Reaksiyonu” anlamına gelen PCR, canlılar tarafından kullanılan DNA’yı kopyalayan enzimlerin, DNA’nın sadece belirli bir bölümünü çoğaltmak için laboratuvar ortamında kullanıldığı moleküler bir biyoloji yöntemidir. Koronavirüsün varlığını araştırmak için de bu test kullanılır. PCR tekniği, “hızlı kit” denilen testlerden daha doğrudur ancak daha uzun sürer.
Pik
Zirve ya da tepe noktası anlamına gelir. Covid-19 salgını sırasında kullanılan “pik noktası”, en yüksek vaka sayısı anlamına geliyor.
Plazma Tedavisi
Covid-19’dan iyileşmiş kişilerin, özellikle hastalıkla mücadele edenlerin ve özellikle ağır durumlarda kanına bu virüse karşı antikorların ekilmesi ile uygulanacak bir yöntemdir. Kan bağışı yapacak kişilerin semptomları, bağıştan 14 gün önce tamamen ortadan kalkmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), plazma tedavisinin Covid-19 için potansiyel tedavilerden biri olduğunu bildirdi.
Pnömoni (Zatürre)
Bakteriler, virüsler ve mantarların neden olduğu bir veya iki akciğerde birden görülen enfeksiyon. buna neden olur. Enfeksiyon, akciğerlerinizdeki alveol adı verilen hava keselerinde iltihaplanmaya neden olur. Alveoller sıvı veya irinle dolar ve nefes almayı zorlaştırır.
Karantina
Bulaşıcı bir hastalığa maruz kalan kişilerin hareketlerini ayırmak ve kısıtlamak.
SARS-CoV-2
COVID-19 hastalığına neden olan yeni koronavirüsün adı.
Kendi Kendine Karantina
Virüse maruz kaldıktan sonra mümkün olduğunca evde ve diğer insanlardan uzak durmak.
Sepsis
Sepsis, vücudun bir enfeksiyona verdiği tepkinin neden olduğu potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir durumdur. Vücut normalde enfeksiyonla savaşmak için kimyasalları kan dolaşımına salar. Sepsis, vücudun bu kimyasallara tepkisi dengesiz olduğunda ortaya çıkar ve birden fazla organ sistemine zarar verebilecek değişiklikleri tetikler.
Seroloji Testi
Enfeksiyon ve kan yoluyla bulaşan hepatit gibi bir hastalıktan şüphelenildiğinde sık yapılan tıbbi kan testidir. Seroloji testinin amacı, vücudun virüs bakterileri ve parazitler gibi bir dizi mikroorganizmaya karşı antikorlar üretip üretmediğini bulmaktır. Uygulama kolaylığı açısından sıklıkla tercih edilir ve kısa sürede sonuçlanır.
Sosyal Mesafe
Bulaşıcı bir hastalığın yayılmasını durdurmak veya yavaşlatmak amacıyla belirli bir toplulukta kişiden kişiye teması azaltmak için alınan önlemler. Önlemler, evden çalışmayı, ofisleri ve okulları kapatmayı, etkinlikleri iptal etmeyi ve toplu taşıma araçlarından kaçınmayı içerebilir.
Süper Taşıyıcı
Tek bir kişinin hastalığı orantısız bir şekilde çok sayıda kişiye bulaştırması.
Semptom
Olağandışı bir durum nedeniyle vücut işlevlerinde bozukluk.
Aşı
Aşı, belirli bir bulaşıcı hastalığa karşı aktif edinilmiş bağışıklık sağlayan biyolojik bir preparattır. Bir aşı tipik olarak hastalığa neden olan bir mikroorganizmaya benzeyen ve genellikle mikropların zayıflatılmış veya öldürülmüş formlarından, toksinlerinden veya yüzey proteinlerinden birinden yapılır.
Ventilatör
Ağıza, buruna veya soluk borusuna yerleştirilen bir tüp aracılığıyla akciğerlere hava sağlayan bir solunum cihazı.
